photo: www.bbc.com
Το πλαίσιο είναι ήδη συμφωνημένο
Μπορεί η Ελληνοκυπριακή κοινότητα να προτιμούσε την επιστροφή της περίκλειστης πόλης των Βαρωσίων κάτω από ΕΚ διοίκηση. Αυτό θα ήταν σίγουρα το προτιμητέο, το ευκταίο, αλλά είναι φανερό πως δεν είναι πλέον εφικτό - για να θυμηθούμε κάποιες γνωστές ορολογίες! Από την άλλη πλευρά, μια μεγάλη μερίδα των ΤΚ, καθώς και η Τουρκία, προχωρούν στην επιβολή του ανοίγματος κάτω από το δικό τους αποκλειστικό έλεγχο. Ας θυμηθούμε, όμως, ότι από το 1984, το ψήφισμα 550 του Συμβουλίου Ασφαλείας μιλά για επιστροφή των νόμιμων κατοίκων του Βαρωσίου, κάτω από τη διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών. Σε αυτό πρέπει να βασιστούμε. Αυτό είναι το ήδη συμφωνημένο και ευρέως αποδεκτό πλαίσιο λύσης του θέματος.
Μπαίνει, όμως, το αμέσως επόμενο ερώτημα : και τι συνεπάγεται η διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών; Δυστυχώς το προαναφερθέν ψήφισμα δεν καθορίζει λεπτομέρειες για τον τρόπο ή μηχανισμό εφαρμογής της απόφασης αυτής, στην πράξη. Αλλά μπορούμε να δούμε πως έχει εφαρμοστεί σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις και να κάνουμε λογικές υποθέσεις και/ ή εισηγήσεις για τη δική μας περίπτωση.
Η περίπτωση του Μπρίσκο (Brcko)
Η πιο γνωστή, παρόμοια περίπτωση με την Αμμόχωστο, είναι εκείνη του Μπρίσκο (Brcko) στη Βοσνία. Ως γνωστό, μετά τις εθνοτικές συγκρούσεις και το αιματοκύλισμα στη χώρα αυτή, υπογράφηκαν οι Συνθήκες του Νταίητον οι οποίες έβαλαν τέλος στις εχθροπραξίες μεταξύ Σέρβων, Κροατών και Βοσνίων. Οι συμφωνίες αυτές διαχώρισαν τη χώρα σε δύο εθνοτικά αμιγείς περιοχές, συνενωμένες κάτω από μια αδύνατη κεντρική κυβέρνηση. Όμως οι εμπλεκόμενες δυνάμεις δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν ως προς το τι θα γινόταν με τη βορειοανατολική περιοχή της χώρας, όπου υπήρξαν οι χειρότερες βιαιότητες και καταστροφές του πολέμου που προηγήθηκε (1992-1995), και όπου δέσποζε η πόλη του Μπρίσκο.
photo: ontheworldmap.com
Η περίπτωση της Αμμοχώστου
Δεν μπαίνει βέβαια θέμα αντιγραφής ξένων πειραματισμών ή μοντέλων. Κάθε χώρα έχει τις δικές της ιδιομορφίες, δεδομένα και περιορισμούς. Μπορούμε, όμως, να πάρουμε ιδέες από τις εμπειρίες των άλλων. Στη Βοσνία η λύση της αυτονομίας του Μπρίσκο και του θεσμού του Επόπτη-Κυβερνήτη επιβλήθηκε από τη διεθνή κοινότητα σε εμπόλεμα μέρη, τα οποία αδυνατούσαν να επιβληθούν το ένα στο άλλο. Στην Κύπρο δεν έχουμε εμπόλεμη κατάσταση, αν και δεν έχει ακόμα υπάρξει μια μόνιμη, συμφωνημένη διευθέτηση. Υπάρχει επίσημα αναγνωρισμένο κράτος, στο οποίο δεν μπορούν να επιβληθούν λύσεις τις οποίες δεν επιθυμεί. Από την άλλη, όμως, βρισκόμαστε και εμείς σε μια μόνιμα αδιέξοδη κατάσταση. Έχουμε αναγνωρισμένο κράτος, αλλά αυτό δεν είναι σε θέση να ελέγξει μεγάλο μέρος της επικράτειας του, ούτε και να παίρνει ανεξάρτητες αποφάσεις όπως τα “κανονικά”, κυρίαρχα κράτη. Και έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα πανίσχυρο αντίπαλο, απέναντι στον οποίο έχουμε να προτάξουμε μονάχα την διεθνή πολιτική μας αναγνώριση.
Αυτό ακριβώς το πολιτικό μας κεφάλαιο είναι που πρέπει να αξιοποιήσουμε. Αντί να εξαντλούμε το σημαντικό κεφάλαιο της διεθνούς αναγνώρισης σε νέα ψηφίσματα ή ημίμετρα εναντίον της Τουρκίας, πρέπει να απαιτήσουμε αμέσως την πρακτική υλοποίηση των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας. Το πρόβλημα είναι πως δεν υπάρχει μηχανισμός υλοποίησης των ψηφισμάτων αυτών - και αυτό είναι που πρέπει να επιδιώξουμε : να διοριστεί αμέσως ένας διεθνής Επόπτης-Κυβερνήτης, με ουσιαστικές εξουσίες, στον οποίο να ανατεθεί πάραυτα η ανασύσταση και διοίκηση του Βαρωσίου σαν αυτόνομης οντότητας. Ποια ξένη δύναμη θα μπορούσε να ταχθεί ενάντια στην υλοποίηση ενός τέτοιου αιτήματος, τη στιγμή που θα αποτελεί πρακτική υλοποίηση των διαχρονικών αποφάσεων των Ηνωμένων Εθνών;
Αν ανατεθούν ουσιαστικές εξουσίες σε αυτόν τον εκπρόσωπο της διεθνούς κοινότητας, που να αφορούν στην επιστροφή των νόμιμων κατοίκων, την εγκατάσταση, ασφάλεια, τοπική φορολογία, αστική ανάπτυξη, συνεργασία των ΕΚ και ΤΚ τοπικών αρχών, κ.ο.κ. — θα είναι εύκολο να τον αγνοήσει η Τουρκία; Μάλλον όχι : η Τουρκία θα πρέπει είτε να μπεί σε διάλογο με αυτόν, είτε να αντιπαρατεθεί σε αυτόν, στην οποία περίπτωση θα τεθεί σε μόνιμη αντιπαλότητα με τη διεθνή κοινότητα. Αν μάλιστα στον αξιωματούχο αυτό (επικουρούμενο απο εξειδικευμένα διεθνή στελέχη) ανατεθούν και καθήκοντα προεδρίας μιας Αναθεωρητικής Αρχής των αποφάσεων της “Επιτροπής Ακίνητης Περιουσίας“, που εγκαθίδρυσε η Τουρκία στα κατεχόμενα για εξέταση των περιουσιακών αιτημάτων των ΕΚ και ειδικότερα, για την περίπτωση μας, των Βαρωσιωτών, τότε μπαίνει ακόμα ένα σοβαρό εμπόδιο στην απρόσκοπτη υλοποίηση των σχεδίων της Τουρκίας.
Το δεύτερο στάδιο υλοποίησης της πρότασης
Η επιστροφή των νομίμων κατοίκων της περίκλειστης πόλης των Βαρωσίων και η αυτόνομη λειτουργία της πόλης, μέσα από τους δικούς της τοπικούς θεσμούς και αρχές, υπό την εποπτεία του αξιωματούχου-κυβερνήτη των Ηνωμένων Εθνών, θα είναι η πρώτη προτεραιότητα και το πρώτο μέλημα ενός τέτοιου αξιωματούχου. Όμως όπως έχει ήδη υποδειχθεί επανηλειμμένα, από διάφορες πλευρές, μια τέτοια πόλη θα ήταν λειψή. Γι' αυτό και θα μπορούσε να υπάρχει πρόνοια για ένα δεύτερο στάδιο ανάπτυξης της υπό εξέταση πρότασης, που να αφορά στην ευρύτερη περιοχή της Αμμοχώστου —η οποία θα μπορούσε να περιλαμβάνει την περιοχή από τη Δερύνεια στο νότο, μέχρι το βόρειο άκρο της Σαλαμίνας.
Δεν υπάρχει, βέβαια, αναφορά σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο στις αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών — αλλά τίποτα δεν μας εμποδίζει να το προτείνουμε. Ένα σχετικό σχέδιο για την ευρύτερη Αμμόχωστο έχει επεξεργασθεί η Δικοινοτική Πρωτοβουλία για την Αμμόχωστο (Δ.Π.Α), μια πρωτοβουλία ΕΚ και ΤΚ Αμμοχωστιανών πολιτών, η οποία το παρουσίασε στους αντίστοιχους δήμαρχους, Τεχνικά Επιμελητήρια, και ομάδες πολιτών. Όλοι το είδαν θετικά, ενώ το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το τίμησε με ειδικό βραβείο, το 2019. Πιο πρόσφατα συμπληρωματική πρόταση επεξεργάστηκε και η δικοινοτική ομάδα ακαδημαϊκού διαλόγου CAD.
Η κεντρική ιδέα των προτάσεων αυτών είναι για την ευρύτερη περιοχή Αμμοχώστου, να κυβερνάται αυτόνομα, μέσα από τα διάφορα τοπικά συμβούλια, συντονισμένα από μια κοινή/ μικτή δημοτική αρχή, με ίση εκπροσώπηση ΕΚ και ΤΚ, υπό την εποπτεία ή καθοδήγηση του Επόπτη-Κυβερνήτη, εκπροσώπου των Ηνωμένων Εθνών, στα αρχικά τουλάχιστο βήματα. Οι συντονισμένες προσπάθειες θα στόχευαν στον ενιαίο σχεδιασμό και ανάπτυξη της ευρύτερης αυτής περιοχής, τη δημιουργία κοινών υποδομών — δημόσιων χώρων, αποχετευτικού συστήματος, οδικού δικτύου, κ.ο.κ.
Το πείραμα αυτό θα έδινε σημαντικές εμπειρίες τοπικής αυτοδιοίκησης και δικοινοτικής συνεργασίας, απαραίτητες προϋποθέσεις μιας μελλοντικής λύσης ομοσπονδιακού τύπου.
Τα πιθανά ανταλλάγματα και άλλες πτυχές
Ας μην αυταπατώμεθα ότι τα πιο πάνω δεν θα απαιτήσουν δικές μας παραχωρήσεις —όμως η ίδια η πιο πάνω πρόταση εμπεριέχει και τη βάση για πιθανές αντισταθμιστικές παραχωρήσεις προς την άλλη πλευρά, που να μην είναι ιδιαίτερα επώδυνες για την πλευρά μας. Για παράδειγμα, στο παρελθόν η πλευρά μας είχε προτείνει την επιστροφή της περίκλειστης πόλης των Βαρωσίων υπό ΕΚ διοίκηση, οπότε και οι ΤΚ πρότειναν σαν αντιστάθμισμα τη νομιμοποίηση των πτήσεων μέσω του Ερτζιάν, ευρισκόμενο υπό ΤΚ διοίκηση — που για εμάς ήταν δύσκολο, αφού θα μας αφαιρούσε το κύριο όπλο της μή-αναγνώρισης της λεγόμενης ΤΔΒΚ και των θεσμών της. Αν, όμως, υπάρχει Επόπτης των Ηνωμένων Εθνών, θα μπορούσε να αναλάβει και την αρμοδιότητα της απώτερης επίβλεψης του Ερτζιάν, με τη βοήθεια μιας κοινής συντονιστικής επιτροπής ΕΚ - ΤΚ, και τη συνέχιση της καθημερινής λειτουργίας του αεροδρομίου από τους ΤΚ.
Άλλο πλεονέκτημα της πρότασης αυτής θα ήταν η πιθανή επέκταση της, μέσω της συμπερίληψης της Μόρφου, με ανάλογο σκεπτικό. Όμως μια τέτοια προσθήκη δεν είναι της στιγμής, αφού το πιό επείγον βήμα αφορά στο αίτημα για διορισμό Επόπτη-Κυβερνήτη των Ηνωμένων Εθνών, με ουσιαστικές εξουσίες, για την περίκλειστη πόλη των Βαρωσίων. Το αίτημα πρέπει να είναι απλό, για να έχει περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας. Οι υπόλοιπες δυνατότητες, στο μέλλον.
Απομένει το ερώτημα του κατά πόσον είναι σωστό να παραχωρούμε μέρος της κυριαρχίας μας σε ξένους. Όμως έχουμε ήδη παραχωρήσει το δικαίωμα της φύλαξης της διαχωριστικής γραμμής και της ασφάλειας μας στα Ηνωμένα Έθνη, απο το 1964.
Άλλωστε το προτεινόμενο μοντέλο αφορά σε ένα μεταβατικό στάδιο, μετά απο το οποίο οι εξουσίες θα περάσουν στις τοπικές δικοινοτικές αρχές, όπως έγινε και στην περίπτωση του Μπρίσκο. Και αυτά, ενώ προσπαθούμε επίμονα για συνολική λύση του Κυπριακού.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα:
- "Πολίτης" (19 Ιουλίου 2021)
