Πόσο δημοκρατική είναι η Κυπριακή Δημοκρατία;

Πόσο δημοκρατική είναι η Κυπριακή Δημοκρατία;

Κάθε χρόνο στις 15 Σεπτεμβρίου γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Δημοκρατίας και λίγο αργότερα, την 1η Οκτωβρίου γιορτάζουμε την ανακήρυξη της Δημοκρατίας μας. Πόσο δημοκρατική, όμως είναι η Κυπριακή Δημοκρατία; Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζονται τα κύρια ευρήματα μιας ετήσιας διεθνούς σχετικής έρευνας, μαζί με εκείνα μιας ειδικής έρευνας μεταξύ των πολιτών της Κ.Δ. Από αυτές μπορούμε να αντλήσουμε χρήσιμα συμπεράσματα.

Πώς συγκρινόμαστε με τον υπόλοιπο κόσμο

Υπάρχουν διάφορες μελέτες για το πόσο δημοκρατικά είναι τα σύγχρονα κράτη, αλλά η πλέον συνεπής και τακτική, σε ετήσια βάση, είναι εκείνη του Economist Intelligence Unit (EIU). Ο «δείκτης δημοκρατικότητας» του EIU, βασίζεται σε πέντε κριτήρια : τη δημοκρατικότητα και πλουραλισμό στις εκλογικές διαδικασίες, τις πολιτικές ελευθερίες και δικαιώματα, τη λειτουργία της κυβέρνησης, την πολιτική συμμετοχή, και την πολιτική κουλτούρα. Προσθέτοντας τις βαθμολογίες για κάθε κριτήριο εξάγεται η συνολική βαθμολογία κάθε χώρας, στη βάση της οποίας οι 165 χώρες του κόσμου ταξινομούνται σε τέσσερεις κατηγορίες : τις «Πλήρεις» ή ώριμες δημοκρατίες (βαθμολογία 8-10), τις «Ελλειμματικές»

(6-7.9), τα «Υβριδικά» ή μικτά καθεστώτα (4-5.9), και τα «Αυταρχικά» καθεστώτα (<4).

Παρόλο που ζούμε σε μια εποχή στην οποία η ιδέα της δημοκρατία τυγχάνει καθολικής αποδοχής, περισσότερες από τις μισές χώρες του πλανήτη δεν είναι δημοκρατικές (20.4% αποτελούν υβριδικά/ μικτά καθεστώτα, ενώ 35.3% κατατάσσονται στα αυταρχικά καθεστώτα). «Πλήρεις» δημοκρατίες αποτελούν 21 μόνο από τις 165 χώρες του πλανήτη! Στην πρώτη θέση βρίσκουμε την Νορβηγία (με βαθμολογία 9.75 από τα 10), και ακολουθούν η Νέα Ζηλανδία, Φινλανδία, Σουηδία. Είναι ενδιαφέρον ότι οι πρώτες δημοκρατίες της νεωτερικής εποχής, η Γαλλία και η Αμερική, κατατάσσονται στη δεύτερη κατηγορία των «Ελλειμματικών» δημοκρατιών (23η και 26η θέση, αντίστοιχα)! Στην κατηγορία των «Υβριδικών» καθεστώτων (μικτά στοιχεία δημοκρατικού και αυταρχικού πολιτεύματος), βρίσκουμε την Τουρκία (103η θέση). Τέλος, στα αμιγώς «Αυταρχικά» καθεστώτα βρίσκονται η Ρωσία (124η), η Κίνα (148η) και εντελώς τελευταίο (165ο) το Αφγανιστάν, με βαθμολογία 0.32.

Πίνακας 1: Δείκτης δημοκρατικότητας ανά καθεστώς (Πηγή: Economist Intelligence Unit (EIU)

Και η Κύπρος; Η Κυπριακή Δημοκρατία κατατάσσεται στις «Ελλειμματικές» δημοκρατίες, με βαθμό 7.43 από τα 10 ( στην 37η θέση, λίγο πιο κάτω από την Ελλάδα, την πρώτη δημοκρατία του αρχαίου κόσμου, που κατέχει την 34η θέση).

Γιατί όμως παίρνει η δημοκρατία μας αυτή τη θέση, σε ποια χαρακτηριστικά είμαστε καλύτεροι και ποιες είναι οι αδυναμίες μας; Ο πιο ψηλός μας βαθμός (9.17) αφορά στις εκλογικές διαδικασίες: λίγα είναι τα προβλήματα εδώ, πιθανώς σε σχέση με την έλλειψη διαφάνειας στη χρηματοδότηση των κομμάτων και των προεκλογικών τους εκστρατειών. Αρκετά καλή βαθμολογία (8.24) έχουμε σε σχέση με τις διάφορες πολιτικές ελευθερίες και δικαιώματα που απολαμβάνουμε (ελευθερία της έκφρασης, των ΜΜΕ, κ.ο.κ.). Κάπως μέτρια (7.22) πάμε στην πολιτική συμμετοχή.

Εκεί που η δημοκρατία μας παρουσιάζει προβλήματα είναι στην πολιτική μας κουλτούρα (6.88), αλλά κυρίως στη λειτουργία της κυβέρνησης (5.36). Η δημοκρατική πολιτική κουλτούρα σχετίζεται με την ευρεία αποδοχή των δημοκρατικών διαδικασιών στη λήψη σημαντικών αποφάσεων και στην επίλυση των συγκρούσεων μεταξύ διαφόρων ομάδων, χωρίς την ανάγκη παρέμβασης ενός ισχυρού ηγέτη (βλ. τις συνεχείς παρεμβάσεις του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας (Κ.Δ.) για να λυθεί το οποιοδήποτε πρόβλημα). Η καλή και δημοκρατική λειτουργία της κυβέρνησης αφορά στην ύπαρξη συστήματος ελέγχων και ισορροπιών μεταξύ των διαφόρων εξουσιών, την καθιέρωση μηχανισμών λογοδοσίας, ελεύθερης πρόσβασης σε πληροφορίες δημοσίου ενδιαφέροντος, της ανεξαρτησίας των αρχών από τοπικές ή ξένες ομάδες συμφερόντων, τον επαρκή έλεγχο ολόκληρης της επικράτειας της Κ.Δ., κ.ο.κ.

Λειτουργία κυβέρνησης

Πίνακας 2: Δείκτης δημοκρατικότητας (Πηγή: Economist Intelligence Unit (EIU)

Αυτή, είναι, συνοπτικά, η βαθμολόγηση που μας έδωσε ένας ξένος, ανεξάρτητος οργανισμός, τον χρόνο που μας πέρασε (2021). Πώς, όμως, βαθμολογούν τη δημοκρατία μας οι ίδιοι οι πολίτες;

Οι αξιολογήσεις των πολιτών για την Κ.Δ.

Μια πρόσφατη έρευνα του κέντρου ερευνών «Πολιτεία», για τη δημοκρατία στον τόπο μας, ανέδειξε ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις των Ελληνοκυπρίων.

Καταρχήν, φαίνεται να υπάρχει μια αρκετά σφαιρική αντίληψη για τις διάφορες όψεις της δημοκρατίας: οι περισσότεροι συμφωνούν έντονα (8.18) πως η δημοκρατία είναι το σύστημα που κατοχυρώνει τις αξίες της ισότητας, ελευθερίας, αυτονομίας και ενεργής συμμετοχής των πολιτών, σε μια πολιτεία. Συμφωνούν επίσης (8.11) πως η δημοκρατία είναι το σύστημα όπου αποφασίζει η πλειοψηφία. Και πως διασφαλίζει (7.67) την αποτελεσματική συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων από όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως εθνικότητας, κοινωνικού φύλου, θρησκείας, κ.ο.κ. Γενικότερα η συντριπτική πλειοψηφία (92%) θεωρεί τη δημοκρατία προτιμότερη από άλλες μορφές διακυβέρνησης (αντίστοιχα, μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό του 8% διαφωνεί).

Όταν όμως μπαίνει το ερώτημα κατά πόσον η διακυβέρνηση θα ήταν καλύτερη αν τις αποφάσεις τις έπαιρνε ένας «δυναμικός ηγέτης» αντί οι πολίτες ή οι εκπρόσωποί τους, ένα σημαντικό ποσοστό του 20% συμφωνεί! Ακόμη πιο μεγάλο είναι το ποσοστό (34%) που θεωρούν πως η διακυβέρνηση της χώρας θα ήταν καλύτερη αν τις έπαιρναν ομάδες «ειδικών-τεχνοκρατών»!

Αυτές οι προτιμήσεις πιθανώς να συνδέονται με τις αργές και γραφειοκρατικές διαδικασίες που απαιτούν συνήθως οι δημοκρατικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων - οπότε και η λύση του δυναμικού ηγέτη φαίνεται να προσφέρει πιο γρήγορες και ξεκάθαρες αποφάσεις. Από την άλλη, όμως, η προτίμηση προς τους ειδικούς-τεχνοκράτες πιθανώς να συνδέεται με την πεποίθηση πολλών πολιτών ότι οι αποφάσεις που λαμβάνονται συχνά από τους πολιτικούς δεν στηρίζονται σε αξιοκρατικά κριτήρια, αλλά στοχεύουν στην εξυπηρέτηση κομματικών ή άλλων ιδιοτελών συμφερόντων.

Την ερμηνεία αυτή ενισχύουν και οι απαντήσεις σε ένα άλλο ερώτημα, για τη σημασία των πολιτικών κομμάτων στη λειτουργία της δημοκρατίας: ένα ποσοστό της τάξης του 32% δεν θεωρεί τα κόμματα απαραίτητα!

Παρόμοια ευρήματα προέκυψαν από μια σειρά ερωτημάτων για το πως βαθμολογούν οι πολίτες διάφορες πτυχές της δημοκρατίας στην Κύπρο. Την χαμηλότερη βαθμολογία, 3.19 (από τα 10) δίνουν οι πολίτες, για τη διαδεδομένη διαφθορά στον τόπο. Με παρόμοιο τρόπο δίνουν ένα πολύ χαμηλό 3.35, στα ΜΜΕ τα οποία θεωρούν πως επηρεάζονται από οικονομικά συμφέροντα ή την πολιτική εξουσία, γι’ αυτό και δεν εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις και την κριτική τους.

Οι Κύπριοι πολίτες δεν πιστεύουν πως οι κυβερνώντες τους παίρνουν σοβαρά υπόψη στις εκάστοτε αποφάσεις τους (βαθμολογία 3.89). Αντίθετα πιστεύουν πως οι κυβερνώντες επηρεάζονται από ξένες κυβερνήσεις, ή από τοπικές ομάδες συμφερόντων (οπότε και βαθμολογούν τη δημοκρατία μας για αυτή την αποτυχία με 3.96 και 3.99, αντιστοίχως). Παρομοίως, δεν πιστεύουν πως οι αποφάσεις της Εκτελεστικής εξουσίας ελέγχονται αποτελεσματικά από τις υπόλοιπες εξουσίες - την Νομοθετική (Βουλή), τα Δικαστική, ή την τέταρτη εξουσία, τα ΜΜΕ (βαθμολογία 4.32).

Οι πολίτες δεν πιστεύουν πως αντιμετωπίζονται ως ίσοι (βαθμολογία 4.5). Δεν θεωρούν πως το κράτος δείχνει την έμπρακτη αλληλεγγύη του προς την κοινωνία των πολιτών (βαθμολογία 4.7). Με κάπως μεγαλύτερη επιείκεια κρίνουν πως υπάρχει ικανοποιητικός σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (βαθμολογία 5.7).

Είναι φανερό πως ενώ υπάρχει μια καθολική αποδοχή της δημοκρατίας ως ιδέας και ως του ιδανικότερου συστήματος διακυβέρνησης, υπάρχει ταυτόχρονα μια μεγάλη δυσπιστία ως προς την λειτουργία των διαφόρων πτυχών της δημοκρατίας στον τόπο. Μάλιστα, σε επόμενο ερώτημα για μια πιο γενική αξιολόγηση της λειτουργίας της δημοκρατίας στην Κύπρο, η βαθμολογία που δίνουν είναι 5.26: μια βαθμολογία πολύ πιο αυστηρή από εκείνην που είδαμε να δίνει στην Κύπρο ο Economist (7.43).

Το ίδιο ισχύει για την γενική κατάταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες στον κόσμο: την κατατάσσουν 79η, ενώ όπως είδαμε ο Economist την κατατάσσει στην 37η θέση. Είναι φανερό πως οι πολίτες είναι πολύ απογοητευμένοι με την κατάσταση των πραγμάτων στην Κύπρο και αυτό το εκφράζουν μέσα από την υπερβολικά αυστηρή κρίση τους. Όμως αυτή η στάση δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο, αφού παρόμοια αυστηρή βαθμολόγηση διαπιστώθηκε και σε παρόμοιες έρευνες στο παρελθόν: το 2013 οι πολίτες βαθμολόγησαν την Κ.Δ. με 5.2 (76η θέση), ενώ το 2015 με 5.3 (73η θέση). Πρόκειται, προφανώς, για μια μόνιμα αυστηρή αξιολόγηση της πολιτείας από τους πολίτες της, τα πιθανά αιτία της οποίας να σχετίζονται με τα μεγάλα πλήγματα που δέχθηκε η αξιοπιστία της Κ.Δ. μετά τις απανωτές καταρρεύσεις των τελευταίων δύο δεκαετιών (π.χ. κατάρρευση του ΧΑΚ το 1999, κούρεμα των καταθέσεων το 2013).

Οι πειρασμοί των άλλων συστημάτων

Πόσο επηρεάζονται οι Κύπριοι από την απόδοση άλλων, μη δημοκρατικών συστημάτων στο εξωτερικό; Το δείγμα ρωτήθηκε για τη μεγάλη οικονομική ανάπτυξη στης Κίνας τις τελευταίες δεκαετίες, σε βαθμό που να έχει καταστεί η δεύτερη πιο ισχυρή οικονομία στον κόσμο, πλην όμως βασιζόμενη σε ένα αυταρχικό, συγκεντρωτικό πολιτικό σύστημα. Όντως, ένας στους τέσσερις Κύπριους δικαιολογεί την αυταρχική διακυβέρνηση που συνοδεύεται από εντυπωσιακές οικονομικές επιδόσεις. Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι πως το 41% των Κυπρίων φαίνεται πως δικαιολογεί τον αυταρχισμό της Κίνας στον χειρισμό της πανδημίας, αφού αυτό έφερε πιο αποτελεσματικό έλεγχο σε σχέση με τους χειρισμούς των δυτικών χωρών.

Τέλος, παρόμοια θετική στάση φαίνεται να υιοθετεί το 38% των Κυπρίων απέναντι στον αυταρχισμό του Pώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, αφού αυτός ήταν που του επέτρεψε να ανασυγκροτήσει τη χώρα του και να την καταστήσει και πάλι σημαντική δύναμη.

Είναι σημαντικό πως οι απαντήσεις των πολιτών δόθηκαν σε μια περίοδο που η Κίνα υπερέβαλε εαυτόν σε αυταρχισμό σε σχέση με τον έλεγχο της πανδημίας, ενώ ο κ. Πούτιν βρισκόταν στον έβδομο μήνα του πολέμου με την Ουκρανία, που τον έφερε σε αντιπαράθεση με όλο τον δυτικό κόσμο. Το γεγονός ότι ένας σημαντικός αριθμός Κυπρίων φαίνεται να συνεχίζει να θαυμάζει τις επιδόσεις αυταρχικών χωρών, παρά τα δυσμενή αποτελέσματα των συμπεριφορών τους, πιθανώς να αποτελεί μια σημαντική ένδειξη πως οι ρίζες της δημοκρατίας στον τόπο μας ίσως να μην είναι τόσο βαθιές, όσο εκ πρώτης όψης φαίνονται να είναι.

Ανάλυση:
Νίκος Περιστιάνης, Ph.D
Κοινωνιολόγος
Πρόεδρος Ιδρύματος Universitas

----------------------------------------------------------------------

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ:

Δημοκρατικότητα Κυπρίων προέδρων

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η άποψη των πολιτών όσον αφορά στο βαθμό δημοκρατικότητας των τελευταίων τριών προέδρων της Κ.Δ.. Σύμφωνα με τις απαντήσεις που δόθηκαν, ο Τάσσος Παπαδόπουλος κατατάσσεται στην 1η θέση δημοκρατικής διακυβέρνησης με βαθμολογία 6.47. Ο Δημήτρης Χριστόφιας καταλαμβάνει τη 2η θέση με βαθμολογία 5.14, ενώ στην τελευταία θέση, με πολύ μικρή διαφορά από τον 2ο, κατατάσσεται ο Νίκος Αναστασιάδης με βαθμολογία 5.07.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Οργανισμός Ερευνών: Κέντρo Μελετών «Πολιτεία»

Ανάθεση: UNIVERSITAS FOUNDATION

Περίοδος διεξαγωγής: Σεπτέμβριος 2022

Κάλυψη: παγκύπρια αστικές και αγροτικές περιοχές

Χαρακτηριστικά δείγματος: Άνδρες και γυναίκες εργαζόμενοι ηλικίας 18+

Μέγεθος δείγματος: 500 άτομα

Επιλογή δείγματος: τυχαία στρωματοποιημένη δειγματοληψία

Συλλογή δεδομένων: τηλεφωνικές συνεντεύξεις με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου

Στατιστικό σφάλμα: +/- 4.29

Βαθμός βεβαιότητας: 95%

• Η έρευνα δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Ο Φιλελεύθερος" (25η Σεπτεμβρίου 2022)